Ως αμβλυωπία χαρακτηρίζεται η μειωμένη οπτική οξύτητα στον έναν ή και στους δύο οφθαλμούς, χωρίς κάποια ανατομική ή λειτουργική βλάβη, που επιμένει παρά τη διόρθωση κάθε διαθλαστικής ανωμαλίας, δηλαδή της υπερμετρωπίας, του αστιγματισμού και της μυωπίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το μάτι έχει μειωμένη όραση, που δεν διορθώνεται άμεσα, ακόμη και αν χορηγήσουμε στο παιδί τα κατάλληλα γυαλιά. Η αμβλυωπία αποτελεί το συχνότερο αίτιο απώλειας όρασης στα παιδιά και στους νέους. Ο κόσμος το λέει απλά «τεμπέλικο μάτι». Σε πάρα πολλές περιπτώσεις ούτε οι γονείς, ούτε το ίδιο το παιδί έχουν αντιληφθεί την ύπαρξη της αμβλυωπίας.
Που οφείλεται η αμβλυωπία ;
Η αμβλυωπία οφείλεται σε διαταραχή της φυσιολογική ωρίμανσης των νευρώνων και συνάψεων του εγκεφάλου που υπηρετούν τη λειτουργία της όρασης. Είναι αποτέλεσμα της μη χρήσης του ενός ή και των δύο ματιών, γεγονός που οδηγεί στο «τεμπέλιασμα» τους. Το οπτικό μας σύστημα (μάτια – εγκέφαλος) είναι ανώριμο κατά τη γέννησή μας και αρχίζει να αναπτύσσεται και να ωριμάζει σταδιακά. Η διαδικασία της ωρίμανσης ολοκληρώνεται στην ηλικία των 8-9 ετών. Μαθαίνουμε να βλέπουμε, όπως μαθαίνουμε να μιλάμε και να περπατάμε. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι μέχρι την ηλικία των 8-9 ετών το οπτικό σύστημα λειτουργεί ιδανικά και ότι έχουμε αντιμετωπίσει όλες τις πιθανές αιτίες που μπορούν να διαταράξουν αυτήν την ωρίμανση. Δυστυχώς μετά από αυτήν την ηλικία η διαδικασία της «μάθησης» και της προσαρμογής σταματά, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε πλέον να αναστρέψουμε τις όποιες διαταραχές και αυτές να παραμένουν για όλη την υπόλοιπη ζωή μας.
Όταν λοιπόν η όραση ενός παιδιού είναι μειωμένη σε έναν οφθαλμό, λόγω υπερμετρωπίας, αστιγματισμού, μυωπίας, καταρράκτη κτλ, ο εγκέφαλος «μαθαίνει» να βλέπει θολά. Εάν η κατάσταση μείνει έτσι μέχρι την ηλικία των 9 ετών, θα έχουμε για όλη μας τη ζωή ένα «τεμπέλικο μάτι». Αντίθετα, αν η κατάσταση αντιμετωπιστεί νωρίς μπορούμε να έχουμε πολύ καλά αποτελέσματα.
Τι προκαλεί την αμβλυωπία;
Η αμβλυωπία μπορεί να δημιουργηθεί από :
Στραβισμό: Το παιδί με στραβισμό προτιμά να χρησιμοποιεί μόνο το μάτι που δεν στραβίζει. Η εικόνα που προέρχεται από το μάτι που παρεκκλίνει απωθείται συνεχώς ώστε να αποφεύγεται το φαινόμενο της διπλωπίας, δηλαδή να βλέπει το παιδί τα αντικείμενα διπλά λόγω του στραβισμού. Αυτή η διαδικασία έχει σαν αποτέλεσμα το μάτι που στραβίζει να γίνεται τεμπέλικο.
Αδιόρθωτο διαθλαστικό σφάλμα: Όταν υπάρχει σημαντική διαφορά στον αστιγματισμό, την υπερμετρωπία ή τη μυωπία μεταξύ των δύο ματιών έχουμε ανισομετρωπία. Το μάτι με το μεγαλύτερο διαθλαστικό σφάλμα, λόγω της θολής εικόνας που προσλαμβάνει, «ξεχνιέται» από τον εγκέφαλο και τεμπελιάζει. Μερικές φορές όταν και τα δύο μάτια έχουν πολύ υψηλό αστιγματισμό ή υπερμετρωπία ή μυωπία μπορεί να «τεμπελιάσουν» ταυτόχρονα.
Οπτική στέρηση: Οφείλεται σε παρεμπόδιση της όρασης. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα συγγενούς βλεφαρόπτωσης, συγγενούς καταρράκτη, θόλωσης του κερατοειδούς κα.
Πως διαπιστώνεται η αμβλυωπία;
Τις περισσότερες φορές η αμβλυωπία διαπιστώνεται κατά τη διάρκεια ενός προληπτικού ελέγχου από τον παιδο-οφθαλμίατρο. Αυτό γίνεται γιατί ούτε οι γονείς, αλλά ούτε και τα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν την ύπαρξή της. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις που άλλες καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν αμβλυωπία, όπως ο στραβισμός (αλληθώρισμα), οδηγούν τους γονείς στον γιατρό. Γι’ αυτό είναι παρά πολύ σημαντικός ο προληπτικός οφθαλμιατρικός έλεγχος των παιδιών ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Η επίσκεψη στον παιδο-οφθαλμίατρο θα εντοπίσει το πρόβλημα με τη διενέργεια των κατάλληλων εξετάσεων.
Λόγω του γεγονότος ότι όσο μικρότερο είναι το παιδί, τόσο καλύτερα και ευκολότερα ανατάσσεται η αμβλυωπία, είναι απαραίτητο οι πρώτες οφθαλμολογικές εξετάσεις να γίνονται στην ηλικία των 1-3 ετών και μετά κάθε ένα ή δύο έτη αναλόγως. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά είναι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί που χρειάζονται συχνή παρακολούθηση, ώστε να λαμβάνονται όλα τα κατάλληλα θεραπευτικά μέτρα αμέσως μόλις αναγνωρίσουμε κάποια διαταραχή.
Πώς αντιμετωπίζουμε την αμβλυωπία;
Για την αντιμετώπιση της αμβλυωπίας πρέπει πρώτα να προσδιοριστεί και να αντιμετωπιστεί η αιτία που την προκάλεσε. Η συνηθέστερη αιτία είναι κάποιο διαθλαστικό σφάλμα (υπερμετρωπία, αστιγματισμός, μυωπία), το οποίο πρέπει να διορθώνεται πλήρως με γυαλιά. Άλλες αιτίες που προκαλούν αμβλυωπία όπως ο καταρράκτης και η βλεφαρόπτωση πρέπει να αντιμετωπίζονται όσο δυνατόν νωρίτερα και η θεραπεία τους είναι συνήθως χειρουργική. Τέλος η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας λόγω στραβισμού είναι λίγο πιο πολύπλοκη και μπορεί να απαιτεί συνδυασμό μεθόδων όπως γυαλιά, καλύψεις και χειρουργική επέμβαση. Η αντιμετώπιση του αιτίου δεν σημαίνει ότι αυτόματα ανατάσσεται και η αμβλυωπία, αποτελεί όμως απαραίτητη προϋπόθεση για να ξεκινήσουμε τις προσπάθειες ανάταξης με καλά αποτελέσματα.
Τα παιδιά με αμβλυωπία δεν βλέπουν πολύ καλύτερα όταν φορέσουν στην αρχή τα γυαλιά. Σταδιακά όμως ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται ότι το μάτι μπορεί να στείλει καθαρές εικόνες λόγω της διόρθωσης με τα γυαλιά και έτσι «ξαναμαθαίνει» σταδιακά να βλέπει σωστά και καθαρά. Πολλές φορές η αντιμετώπιση μόνο με τα γυαλιά αποδίδει μερικώς. Σε αυτή την περίπτωση η θεραπεία απαιτεί την κάλυψη του «καλού» οφθαλμού ώστε να ενθαρρύνουμε τη χρήση του «τεμπέλικου» ματιού. Αυτό γίνεται με ειδικά επιθέματα που κολλούν στον οφθαλμό. Οι γονείς θα πρέπει να «επιβάλλουν» στο παιδί την κάλυψη, καθώς είναι λογικό αυτό να αντιδρά στο κλείσιμο του ενός ματιού. Κάποιες φορές, αντί της κάλυψης, εξαναγκάζουμε τον «καλό οφθαλμό» να βλέπει θολά με τη χρήση κολλυρίων. Έτσι το «τεμπέλικο μάτι» εξαναγκάζεται να βλέπει και να εξασκείται.
Ως γενική αρχή ισχύει ότι όσο μικρότερο είναι το παιδί σε ηλικία, τόσο ευκολότερη και θεαματικότερη είναι η ανάταξη της αμβλυωπίας. Πρακτικά αυτό είναι εφικτό μέχρι την ηλικία των 8 περίπου ετών. Το σημαντικότερο είναι ότι θα πρέπει να κατανοήσουν οι γονείς τη σπουδαιότητα και αναγκαιότητα των γυαλιών ή και της κάλυψης. Αποτυχία αυτών των θεραπευτικών μέτρων σημαίνει ότι το μάτι θα παραμείνει αμβλυωπικό για όλη την υπόλοιπη ζωή.
Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι λόγω της αμβλυωπίας το παιδί θα έχει για όλη την υπόλοιπη ζωή του μειωμένη όραση, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Ευτυχώς υπάρχουν πολλά θεραπευτικά μέσα που μπορούν να οδηγήσουν στην ανάταξη της αμβλυωπίας, αρκεί να εφαρμοστούν στην κατάλληλη ηλικία. Ο σωστός και τακτικός οφθαλμολογικός έλεγχος των παιδιών εξασφαλίζει ότι όλες οι κατάλληλες ενέργειες θα γίνουν τη σωστή χρονική περίοδο, χαρίζοντας στα παιδιά μια καλή όραση για την ενήλικη ζωή τους.
