“Τα τέρατα υπάρχουν, αλλά είναι πολύ λίγα σε αριθμό για να είναι πραγματικά επικίνδυνα. Τα πιο επικίνδυνα τέρατα είναι συνηθισμένα (άνδρες και γυναίκες) έτοιμα να πιστέψουν και να υπακούσουν χωρίς να κάνουν ερωτήσεις.”
«Εξαρτάται μια ειρηνική και ευημερούσα κοινωνία από την αυστηρή υπακοή στους νόμους και τις επιταγές του κράτους; Είναι η ψήφος το μόνο κατάλληλο μέσο για να δείξουμε δυσαρέσκεια με τις εντολές των πολιτικών και των γραφειοκρατών; Ενώ τα σχολικά συστήματα και τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να μας κατηχήσουν με υπάκουη νοοτροπία και ενώ οι πολιτικοί επιθυμούν μια σχεδόν τυφλή υπακοή από τον λαό, η ιστορία λέει μια διαφορετική ιστορία για την αξία του να κάνουμε πάντα αυτό που μας λένε.
Σε αυτό το βίντεο θα συζητήσουμε γιατί η υπακοή, όχι η ανυπακοή, είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα, ενώ παράλληλα εξετάζουμε πώς η πολιτική ανυπακοή κρατά μια κοινωνία ελεύθερη. “Το πρόβλημα δεν είναι η ανυπακοή, είναι η υπακοή”. “Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι να γνωρίζουμε γιατί οι άνθρωποι επαναστατούν, αλλά γιατί δεν επαναστατούν”. Ενώ οι αδελφές Grimke, διάσημες για τη δουλειά τους με τα κινήματα κατά της κατάργησης και της γυναικείας ψηφοφορίας του 15ου αιώνα, το θέτουν έτσι «Το δόγμα της τυφλής υπακοής και της ανεπιφύλακτης υποταγής σε οποιαδήποτε ανθρώπινη δύναμη, είτε αστική είτε εκκλησιαστική, είναι το δόγμα του δεσποτισμού».
Τον 20ο αιώνα, καθώς εκατομμύρια επί εκατομμυρίων σωμάτων έφθασαν σε σοσιαλιστικές και φασιστικές χώρες, έγινε φανερό σε όλους εκείνους που νοιάζονται να δουν ότι η υπακοή μπορεί να σκοτώσει. Στη Σοβιετική Ένωση, τη ναζιστική Γερμανία, την Καμπότζη, την Κίνα και τη Βόρεια Κορέα, δεν ήταν η εξέγερση ή η περιφρόνηση του νόμου που έστειλε εκατοντάδες εκατομμύρια σε πρόωρο θάνατο, αλλά το γεγονός ότι σε τέτοιες χώρες οι άνθρωποι υπάκουσαν υπερβολικά. Υπάκουσαν σε νόμους που ήταν ανήθικοι και δέχτηκαν εντολές από πολιτικούς και γραφειοκράτες που ήταν κοινωνικά καταστροφικές.
Οι φρικτές εμπειρίες σε αυτές τις χώρες μας δίδαξαν ένα πολύ σημαντικό μάθημα, αλλά ένα μάθημα που γρήγορα ξεχάστηκε μερικές φορές είναι υπακοή, όχι ανυπακοή που είναι το πραγματικό έγκλημα, ή όπως έγραψε ο Peter Ustinov σε άρθρο του στο New Yorker “Για αιώνες, οι άνδρες τιμωρούνταν επειδή είχαν παρακούσει. Στις ναζιστικές δίκες της Νυρεμβέργης, για πρώτη φορά, οι άνδρες τιμωρήθηκαν επειδή υπάκουσαν. Οι επιπτώσεις αυτού του προηγουμένης μόλις τώρα αρχίζουν να γίνονται αισθητές.»
Αλλά ακόμα και αν οι νόμοι που οδηγούν στα βάσανα αθώων ανθρώπων και στην καταστροφή μιας κοινωνίας πρέπει να παρακούονται, αυτό αποδεικνύεται πολύ δύσκολο αφού μια χώρα έχει βυθιστεί σε πλήρη ολοκληρωτισμό. Γιατί με τον ολοκληρωτισμό έρχεται μια υποδούλωση του πληθυσμού. Πρώτα μια υποδούλωση του νου των μαζών μέσω αδιάκοπης προπαγάνδας και στη συνέχεια μια φυσική υποδούλωση μέσω μαζικής παρακολούθησης, αστυνομικών δυνάμεων και ενός δικαστικού συστήματος του οποίου η κύρια δουλειά είναι να κρατά τους ανθρώπους σε κατάσταση υποταγής. Υπό αυτές τις καταπιεστικές συνθήκες του παντοδύναμου κεντρικού κράτους, η ανυπακοή παίρνει μια ηρωική πράξη της θέλησης, καθώς η έξοδος από τη γραμμή μπορεί εύκολα να πληρωθεί με τη ζωή κάποιου.
Αυτό που κάνει την ανυπακοή ακόμα πιο δύσκολη υπό τον ολοκληρωτισμό είναι ότι όταν το κράτος ελέγχει τα πάντα, η οικονομική δραστηριότητα σταματά. Αυτό οδηγεί σε ελλείψεις στις ανάγκες της ζωής, και όταν κάποιος πεινάει, η εύρεση τροφής, η μη αντίσταση στην τυραννία, είναι μπροστά στο μυαλό, ή όπως εξηγεί ο Theodore Dalrymple “Στον [ολοκληρωτισμό] οι ελλείψεις υλικών αγαθών, ακόμη και των αναγκών, δεν ήταν μειονέκτημα αλλά μεγάλο πλεονέκτημα για τους κυβερνήτες. Αυτές οι ελλείψεις δεν ήταν τυχαίες για τον τρόμο, αλλά ένα από τα πιο ισχυρά μέσα του. Όχι μόνο οι ελλείψεις κρατούσαν το μυαλό των ανθρώπων αυστηρά στο ψωμί και το λουκάνικο και εκτρέπουν τις ενέργειές τους για να τα προμηθευτούν έτσι ώστε να μην υπάρχει χρόνος ή τάση για ανατροπή, αλλά οι ελλείψεις σήμαιναν ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ενημερωθούν, να κατασκοπεύσουν και να προδώσουν ο ένας τον άλλον πολύ φθηνά. . . . Η ανυπακοή, επομένως, δεν είναι αντίδοτο στην πλήρη τυραννία. Η ανυπακοή είναι μάλλον ένα προληπτικό μέτρο για την τυραννία.
Αλλά για να είναι αποτελεσματική στην επιστροφή της ελευθερίας σε μια κοινωνία που κινδυνεύει να την χάσει, η ανυπακοή πρέπει να υπομείνει ευρεία υποστήριξη, πρέπει με άλλα λόγια να λάβει τη μορφή πολιτικής ανυπακοής. Όταν ένα άτομο ασκεί ανυπακοή με μοναχικό τρόπο, αυτό αναφέρεται ως αντιφρονούντες ή αντιρρησίας συνείδησης. Η πολιτική ανυπακοή, από την άλλη πλευρά, συμβαίνει όταν μια ομάδα ανθρώπων δεν υπακούει και με δημόσιο τρόπο. Αυτή η πράξη μαζικής μη συμμόρφωσης στέλνει ένα μήνυμα ότι κανένας πολιτικός δεν θέλει να ακούει τους ανθρώπους να μην τους φοβούνται πλέον, να μην τους σέβεται πλέον και να μην τους υπακούει πλέον. Η σημερινή μορφή διακυβέρνησης δεν έχει πλέον κριθεί αποδεκτή και σε αντίθεση με μια διαμαρτυρία με την οποία ένας λαός ζητά πίσω την ελευθερία του, με πολιτική ανυπακοή ένας λαός αρχίζει να παίρνει πίσω την ελευθερία του, ή όπως εξηγεί ο Murray Rothbard “… Η μαζική μη βίαιη αντίσταση ως μέθοδος για την ανατροπή της τυραννίας, πηγάζει άμεσα από… το γεγονός ότι όλος ο κανόνας στηρίζεται στη συγκατάθεση των μάζες των υποκειμένων… Γιατί αν η τυραννία… στηρίζεται στη μαζική συναίνεση, τότε το προφανές μέσο για την ανατροπή του είναι απλώς η μαζική ανάκληση αυτής της συγκατάθεσης. Το βάρος της τυραννίας θα κατέρρεε γρήγορα και ξαφνικά κάτω από μια τέτοια μη βίαιη επανάσταση.”
Αλλά πώς μπορούν αρκετοί άνθρωποι να αφυπνιστούν στην ανάγκη της ανυπακοής σε νόμους που είναι κοινωνικά καταστροφικοί; Τι, με άλλα λόγια, οδηγεί σε ένα κίνημα πολιτικής ανυπακοής που μπορεί να νικήσει την τυραννία; Μια πιθανή τακτική είναι η χρήση της λογικής, της λογικής και της επιχειρηματολογίας για να ευαισθητοποιήσουν τις μάζες για τις απάτες, τα ψέματα και τους χειρισμούς που χρησιμοποιούνται για να τους εκτρώσουν στον ολοκληρωτισμό. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στην ιδέα ότι αν η αλήθεια παρουσιαστεί και η προπαγάνδα αποδομηθεί οι περισσότεροι άνθρωποι θα ξεσηκωθούν αψηφώντας και θα πετάξουν τις αλυσίδες τους. Αλλά μια έκκληση στη λογική και τα στοιχεία λειτουργεί μόνο στο μυαλό που είναι ανοιχτά και δεκτικά και όταν η τυραννία αυξάνεται όλο και λιγότερα μυαλά υπάρχουν σε αυτή την πολιτεία. Μάλλον ο φόβος, η σύγχυση, ο θυμός και η αβεβαιότητα τρέχουν αχαλίνωτα και αυτά τα συναισθήματα μπορούν εύκολα να υπερνικήσει τη δύναμη της λογικής.
«Η μάζα συνθλίβει τη διορατικότητα και τον προβληματισμό που είναι ακόμα δυνατές μέσα στο άτομο. . . Το ορθολογικό επιχείρημα μπορεί να διεξαχθεί με κάποια προοπτική επιτυχίας μόνο εφόσον η συναισθηματικότητα μιας δεδομένης κατάστασης δεν υπερβαίνει κάποιο κρίσιμο βαθμό. Εάν η συναισθηματική θερμοκρασία αυξηθεί πάνω από αυτό το επίπεδο, η πιθανότητα η λογική να έχει οποιοδήποτε αποτέλεσμα παύει και η θέση της λαμβάνεται από συνθήματα και χίμαιρες ευχών-φαντασιώσεις. Δηλαδή, ένα είδος συλλογικών αποτελεσμάτων κατοχής που γρήγορα εξελίσσεται σε μια ψυχική επιδημία.”
Αυτή η παρατήρηση ότι ένας λαός μπορεί να γίνει απρόσβλητος από τη λογική και τη λογική μοιράστηκε ο συγγραφέας Elie Wiesel ο οποίος κατά την επίσκεψή του στη Σοβιετική Ένωση έγραψε “Η λογική δεν θα σας βοηθήσει εδώ. Έχετε τη λογική σας, έχουν τη δική τους, και η απόσταση μεταξύ σας δεν μπορεί να γεφυρωθεί με λέξεις.” Αυτό που χρειάζεται περισσότερο από λόγια και επιχειρήματα είναι μεμονωμένοι αντιφρονούντες που ενεργούν ως παρακινητικές παραδείγματα για τα μεγαλύτερα κινήματα πολιτικής ανυπακοής. Γιατί η δύναμη του παραδείγματος βασιλεύει πάντα υπέρτατη στην ικανότητά της να επηρεάζει τους άλλους.
Όταν οι άνθρωποι βλέπουν ότι κάποιος είναι πρόθυμος να αναλάβει κινδύνους για να υπερασπιστεί τις πεποιθήσεις του και ότι τα λόγια του είναι σύμφωνα με τις πράξεις τους, αυτό προσδίδει μεγαλύτερη αξιοπιστία στη θέση τους. Και ενώ το παράδειγμα ενός αντιφρονούντος μπορεί να μην αφυπνίσει εκείνους που είναι πιο τυφλοί στις αλυσίδες ελέγχου που τοποθετούνται γύρω τους, μπορεί να ασκήσει ισχυρή επιρροή στους πολλούς που βρίσκονται στο φράχτη ως προς το τι να σκεφτούν και πώς να δράσουν. Αλλά χωρίς έναν ατρόμητο λίγο πρόθυμο να είναι το παράδειγμα για τους άλλους υπάρχει ένα είδος διλήμματος κρατουμένων κανείς δεν είναι πρόθυμος να είναι ο πρώτος που θα παρακούσει, και έτσι όλοι κάθονται άπραγοι ελπίζοντας ότι οι άλλοι θα σώσουν την κοινωνία γι’αυτούς.
“Τόσοι πολλοί άλλοι είναι καλύτερα καταρτισμένοι, πιο ικανοί και αποτελεσματικοί από μένα. Ένα πλήθος καλών ψυχών προβάλλεται στον ορίζοντα, έτοιμες να ανέβουν, έτσι ώστε να μπορώ να υποχωρήσω πιο εύκολα ένας άλλος θα ενεργήσει αντί για μένα, και πολύ καλύτερα.”
Αλλά το ερώτημα που αντιμετωπίζει ένας πιθανός πρώτος μετακινούμενος είναι πότε είναι σωστό να παρακούει; Γιατί ενώ είναι σχετικά εύκολο να παρακούσεις όταν ένα κίνημα πολιτικής ανυπακοής έχει αποκτήσει δυναμική, οι αρχικοί διαφωνούντες αντιμετωπίζουν μια δύσκολη θέση. Αξίζει το ρίσκο η ανυπακοή; Έχει η πράξη υπακοής φτάσει σε τόσο ανήθικες διαστάσεις που το να συμμορφώνεταις είναι να είσαι συνένοχος στην καταστροφή της κοινωνίας και στη βλάβη αθώων ζωών; Κάθε άτομο πρέπει να απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις για τον εαυτό του, αλλά μια απάντηση συνήθως προέρχεται από μέσα, ως εντολή από τη συνείδηση.
«Η ετυμολογία της λέξης “συνείδηση” μας λέει ότι είναι μια ειδική μορφή “γνώσης” . . . Η ιδιαιτερότητα της «συνείδησης» είναι ότι είναι μια γνώση ή βεβαιότητα για τη συναισθηματική αξία των ιδεών που έχουμε σχετικά με τα κίνητρα των πράξεών μας.» Η συνείδηση είναι ένα αισθητό κράτος, είναι μια διαισθητική μορφή γνώσης σχετικά με την ορθότητα ή το λάθος μιας δράσης. Ένα από τα πιο διάσημα παραδείγματα της ιστορίας ενός ατόμου που βασίστηκε στη συνείδησή του για να τον κατευθύνει σε πράξεις ανυπακοής είναι ο Σωκράτης. Ο Σωκράτης διατάχθηκε από τους Τριάντα Τύραννους να συλλάβουν έναν αθώο και να τον φέρουν στο θάνατο. Ο Σωκράτης, ωστόσο, δεν ασκούσε τυφλή υπακοή ακόμα και αν οι εντολές προέρχονταν από τύραννους που κατείχαν τη δύναμη της ζωής και του θανάτου πάνω του. Ο Σωκράτης αντ’ αυτού άκουσε τη συνείδησή του… οι Τριάντα με έστειλαν” λέει ο Σωκράτης “. . . . και διέταξε [εμένα] να φέρω τον Λεόν τον Σαλαμινιανό να θανατωθεί. . . . αλλά ότι νοιαζόμουν με όλη μου τη δύναμη να μην κάνω κάτι άδικο ή ανίερο… Γιατί αυτή η κυβέρνηση, με όλη της τη δύναμη, δεν με τρόμαξε να κάνω κάτι άδικο… Απλά πήγα σπίτι.”
Πηγαίνοντας στην καθημερινή μας ζωή, η συνείδησή μας τείνει να μιλάει ήσυχα και συχνά τα μηνύματα που στέλνει είναι διφορούμενο. Αλλά αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος κάποιου όταν παίρνει την απόφαση για το αν η ανυπακοή έχει γίνει τώρα η σωστή επιλογή. Γιατί, όπως επισημαίνει ο Jung, ενώ πολλά από τα ηθικά διλήμματα της ζωής προκαλούν μόνο έναν ψίθυρο από τη συνείδησή μας, υπάρχουν στιγμές που η συνείδησή μας μιλάει τόσο δυνατά και καθαρά που σχεδόν φαίνεται να είναι η φωνή ενός Θεού ή όπως γράφει ο Jung στο Culture in Transition «Από τα παλιά χρόνια η συνείδηση έχει γίνει κατανοητή από πολλούς ανθρώπους λιγότερο ως ψυχική λειτουργία παρά ως Θεϊκή παρέμβαση. Πράγματι, οι υπαγορεύσεις του θεωρήθηκαν ως… τη φωνή του Θεού. Αυτή η άποψη δείχνει τι αξία και σημασία ήταν και εξακολουθούν να συνδέονται με το φαινόμενο της συνείδησης. . . . Συνείδηση… διατάζει το άτομο να υπακούει στην εσωτερική του φωνή ακόμα και με κίνδυνο να πάει στραβά.”
Αν η συνείδησή μας μας διατάξει να σταματήσουμε να υπακούμε σε άδικους νόμους και αν κάθε φορά που υπακούμε βιώνουμε αισθήματα απέχθειας και ενοχής, τότε αντιμετωπίζουμε μια δύσκολη επιλογή∙ είτε υπακούμε στη συνείδησή μας και γινόμαστε αντιφρονούντες είτε συνεχίζουμε να υπακούμε στις εντολές των τυράννων και γινόμαστε προδότες του εαυτού μας. Οι άνδρες και οι γυναίκες των οποίων η εσωτερική φωνή μιλάει πιο δυνατά μπροστά σε μια αυξανόμενη τυραννία είναι εκείνοι που είναι πιο πιθανό να κάνουν ένα βήμα μπροστά ως αντιφρονούντες και είναι όταν μια κοινή δόνηση συνείδησης ακούγεται μέσα από μια κοινωνία που η ανυπακοή των πολιτών γίνεται δυνατή.
Πρώτα το κάλεσμα της συνείδησης απαντάται από λίγους συγγενείς, αλλά αυτοί οι λίγοι χρησιμεύουν ως παράδειγμα για τους άλλους. Το αν θα ακολουθήσουν αρκετοί άνθρωποι για να δημιουργήσουν ένα κίνημα πολιτικής ανυπακοής εξαρτάται από το πόσο ένας λαός εξακολουθεί να επιθυμεί ελευθερία σε σύγκριση με τον βαθμό στον οποίο ο λαός έχει υποταχθεί ψυχολογικά από το φόβο, το μίσος και τη σύγχυση που σπέρνεται από την προπαγάνδα των τυράννων. Εάν, ωστόσο, η τυραννία έρχεται να χτυπήσει την κοινωνία στην οποία ζούμε και αν η συνείδησή μας τότε εκδίδει την εντολή ότι σταματάμε να είμαστε συνένοχοι στο έγκλημα της υπακοής θα πρέπει να έχουμε κατά νου το ακόλουθο σχόλιο του Henry David Thoreau “Η ανυπακοή είναι το πραγματικό θεμέλιο της ελευθερίας. Οι υπάκουοι πρέπει να είναι σκλάβοι.”»
