Βασιλικό χέρι έφερε ή μάλλον στόλισε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στη χώρα και συγκεκριμένα ο Otto Friedrich Ludwig von Wittelsbach, ή πιο γνωστά Όθων Βασιλιάς της Ελλάδος. Ο μονάρχης εκ Βαυαρίας, είπε να φέρει και κάποιο έθιμο από τη χώρα του και έτσι το 1833 στόλισε το πρώτο έλατο στα ανάκτορα του Ναυπλίου.

Από την άλλη, οι Έλληνες της εποχής του σε μία πρώτη φάση αρκέστηκαν στο να πηγαίνουν μέχρι εκεί για να θαυμάσουν το όμορφο μπιχλιμπιδάτο δέντρο και χρειάστηκε να περάσει αρκετός καιρός μέχρι να αποφασίσουν να υιοθετήσουν το έθιμο (βλέπε μετά το 1950). Που αν και οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ότι είναι γερμανικό, μαρτυρίες θέλουν να μας διαψεύσουν, γιατί λέγεται ότι υπάρχουν χειρόγραφα κείμενα που το θέλουν ως εορταστικό σύμβολο από τις απαρχές του πολιτισμού.

Συγκεκριμένα, ορισμένοι ερευνητές έχουν εντοπίσει το στολισμό μέρους ή όλου του δένδρου σε όλες τις θρησκείες, ακόμα και από την αρχαιότητα στη λατρεία της Κυβέλης στη Φρυγία. Ακόμα βρίσκουμε το στολισμό της Ειρεσιώνης (αγριελιάς) με λευκές και κόκκινες γιρλάντες και καρπούς προς τιμήν της Αθηνάς, του Απόλλωνα και των Ωρών, ως μια ευχαριστήρια κίνηση για τη γονιμότητα της γης (του έτους που πέρασε) και μία ευχή να συνεχίσει έτσι (στο έτος που έρχεται).

Βέβαια, μπορεί να μην είναι γερμανικές οι ρίζες του αλλά οι Γερμανοί ήταν αυτοί που το έβαλαν πρώτοι στα σπίτια τους. Η διακόσμηση πέρα από κεριά (πόσο περίεργα επικίνδυνο αλήθεια), είχε και διαφόρων τύπων βρώσιμα –όπως ξηρούς καρπούς και μπισκότα- συμβολίζοντας τα θεία δώρα των Μάγων.

Οι Γερμανοί επίσης ευθύνονται για τη μεταφορά του εθίμου και στο νέο κόσμο, με πρώτη μαρτυρία εμφάνισης δένδρου να είναι στην Πενσυλβανία κάπου στα 1830. Αν και αρχικά οι λοιποί μετανάστες το είδαν με καχυποψία ως παγανιστικό υπόλειμμα, μέσα στην επόμενη δεκαετία έγινε ένα από τα χριστιανικά έθιμα της αμερικανικής επικράτειας, με στολίδια πάλι διάφορα ευχάριστα φαγώσιμα, όπως φρούτα και ζαχαρωτά.

Γιατί το έλατο

Γύρω στον 8^ο αιώνα, φαίνεται να στολίστηκε το πρώτο χριστουγεννιάτικο έλατο. Αλλά πώς καταλήξαμε στο έλατο; Σε αυτό έρχεται να μας απαντήσει ένας μύθος που αφορά στον Άγιο Βονιφάτιο. Διαβάζουμε στο wiki ότι σε αποστολή του το 716 μ.χ. στη Φριζία να εκχριστιανίσει τους κατοίκους, συνέβη το εξής περιστατικό: Εκείνοι λάτρευαν την αιωνόβια βελανιδιά, ιερό δέντρο του θεού τους Θωρ πάνω στην οποία έκαναν θυσίες. Θέλοντας να σηματοδοτήσει στους κατοίκους το τέλος μιας εποχής άρχισε να την πριονίζει, ώσπου φύσηξε ένας δυνατός άνεμος και την ξερίζωσε. Αυτό οι Φριζιανοί το θεώρησαν -σύμφωνα με τον γνωστό θρύλο- ως θαύμα και μεταστράφηκαν ομαδικά στον χριστιανισμό. Στην θέση της αργότερα φύτρωσε ένα έλατο, το οποίο οι χριστιανοί πλέον κάτοικοι καθόρισαν ως το ευλογημένο δέντρο, με αποτέλεσμα να το τιμούν την ημέρα της γέννησης του Χριστού.

Πότε το συναντάμε για πρώτη φορά στη χριστιανική θρησκεία

Όσο και αν οι θεολογικοί κύκλοι επιμένουν ότι το χριστουγεννιάτικο δένδρο ουδεμία σχέση έχει με το ορθόδοξο δόγμα και τη θρησκεία μας, το έθιμο φαίνεται πώς από ένα χρονικό σημείο και έπειτα συγκαταλεγόταν και στα βυζαντινά ήθη και έθιμα.

Πρώτος φαίνεται να είναι ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ο Μέθυσος (842  – 867 μ.Χ.), όπου μια παραμονή Χριστουγέννων διέταξε τους αυλικούς του να τοποθετήσουν, στην περιοχή των ανακτόρων και συγκεκριμένα στην πλατεία του Ταύρου, κατά τη διάρκεια της νύχτας ένα μεγάλο έλατο. Σε αυτό κρεμάστηκαν πολλά κεριά όπου άναψαν τη στιγμή που σήμαναν οι καμπάνες καλώντας τους πιστούς στην Εκκλησία. Τα κεριά έμειναν αναμμένα ώρα, με τον περαστικό κόσμο στη θέα του φωτισμένου έλατου, να βλέπει ένα θαύμα. Αυτό επειδή άρεσε στο λαό, φρόντισαν να το επαναλάβουν και αρκετοί άρχοντες του Βυζαντίου, που επιπλέον στόλιζαν τα σπίτια τους.

Διαβάζουμε στο βιβλίο «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» του καθηγητή ΕΚΠΑ Φαίδων Κουκουλέ ««…κατά διαταγήν του επάρχου της πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο, αλλά και στολισμός διαφόρων στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής».

Ανεβαίνοντας λίγο βορειότερα, συναντάμε μία άλλη θεωρία που θέλει τον ιδρυτή του Προτεσταντισμού Μαρτίνο Λούθηρο να εγκαινιάζει το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Βάσει αυτού του θρύλου, ο Λούθηρος κάνοντας βόλτα μια χειμερινή νύχτα σε ένα δάσος με ξαστεριά, μαγεύτηκε από την εικόνα που έφτιαχναν τα δένδρα που έμοιαζαν να είναι στολισμένα με τα αστέρια. Αυτήν την εικόνα προσπάθησε να αναπαραστήσει με ένα μικρό δένδρο στολισμένο με κεριά στο σπίτι του.

Σήμερα

Στη σύγχρονη εποχή πάντως και με την εφεύρεση του ηλεκτρισμού, όπως ξέρουμε και ζούμε όλοι, γίνεται ο καλός-κακός χαμός με τα λαμπάκια (πλην όλων των άλλων που δυστυχώς από βρώσιμα έχουν γίνει μη-βρώσιμα στολίδια).

Το πρώτο ηλεκτρικά φωτισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο του κόσμου πάντως σημειώνεται στην πόλη της Νέας Υόρκης, και μάλιστα ήδη από το 1882. Πρόκειται για το δένδρο που στόλισε στο σπίτι του ο Έντουαρτ Τζόνσον, συνάδελφος του εφευρέτη Τόμας Έντισον.

Χριστούγεννα 1921. Τελευταία φορά που μοσχοβόλησε ο αέρας της Μικρασιατικής Γης (με τον ευρύτερο γεωγραφικό όρο) από τις παραδοσιακές μυρωδιές των χριστουγεννιάτικων γλυκισμάτων και φαγητών μας. Τελευταία φορά που ακούστηκαν τα Κάλαντα στην ευλογημένη πανάρχαιη γη μας.

Οι Έλληνες της Ανατολής σέβονταν τα πατροπαράδοτα έθιμα και τα μετέφεραν, το 1922, στην Μητέρα Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν τα άφησαν να αναμιχθούν με αυτά άλλων λαών, κι έτσι έφτασαν ανέπαφα, όπως πέρασαν από την Αρχαιότητα στο Βυζάντιο και από κει στη νεότερη εποχή. Οι γιορτάδες διαρκούσαν όλο το Δωδεκαήμερο και οι νοικοκυρές από νωρίς ξεκινούσαν τις προετοιμασίες. Να καθαρίσουν το σπίτι, να προμηθευτούν την απαραίτητη ξυλεία για το τζάκι και τη μαγειρική. Το πολύ κρύο της εποχής βοηθούσε να γίνονται βεγγέρες στα σπίτια, να μαζεύεται όλη η οικογένεια στο σπίτι. Η κατάλληλη εποχή για τις διηγήσεις με τους καλικαντζάρους και άλλες χριστουγεννιάτικες ιστορίες πραγματικές ή φανταστικές.

Παραμονές άρχιζαν να φτιάχνουν τα παραδοσιακά γλυκά. Φοινίκια (εξέλιξη των αρχαιοελληνικών μελίπηκτων), κουραμπιέδες, πίτες, δίπλες, ήταν η χαρά των ημερών.

Τα ρομβοειδή αετουδάκια, όπου πατούσαν σφραγίδα σε σχήμα δικέφαλου αετού, είναι ο συμβολισμός του Βυζαντίου που πέρασε μέσα από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Μικρασία.

Τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες, είναι αναμφισβήτητα στο μυαλό όλων όλων μας συνυφασμένοι με τη γλύκα των Χριστουγέννων.Τα δύο γλυκίσματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι κάθε χριστουγεννιάτικου τραπεζιού. Γνωρίζουμε όμως από που όμως προέκυψε η ονομασία τους;

Μελομακάρονα

Τα μελομακάρονα έχουν ετυμολογικά αρχαιοελληνική προέλευση, αν στο πρώτο άκουσμά του, το όνομά τους παραπέμπει στο «ιταλικό» μακαρόνι. Στα λεξικά αναφέρεται ότι η λέξη «μακαρόνι» παράγεται από τη μεσαιωνική ελληνική λέξη «μακαρωνία», ένα νεκρώσιμο δείπνο με βάση τα ζυμαρικά, όπου μακάριζαν το νεκρό.

Η μακαρωνία με τη σειρά της έρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «μακαρία», που δεν ήταν άλλο από την ψυχόπιτα, δηλαδή, ένα κομμάτι άρτου, στο σχήμα του σύγχρονου μελομακάρονου, το οποίο το προσέφεραν μετά την κηδεία.

Αργότερα, όταν η μακαρία περιλούστηκε με σιρόπι μελιού ονομάστηκε: μέλι+μακαρία = μελομακάρονο και καθιερώθηκε ως γλύκισμα του 12ημέρου, κυρίως από τους Μικρασιάτες Έλληνες και με το όνομα «φοινίκια». Οι Λατίνοι και αργότερα οι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν τη λέξη μακαρωνία ως maccarone που τελικά κατέληξε να σημαίνει το σπαγγέτι, ενώ από το μεσαίωνα και μετά, στη Γαλλία και την Αγγλία, ένα είδος αμυγδαλωτού μπισκότου ονομάστηκε «macaroon», το οποίο είναι το γνωστό σε όλους σήμερα «μακαρόν».

Κουραμπιέδες

Όσον αφορά στην ονομασία του κουραμπιέ, ο Δημήτρης Σταθακόπουλος, δρ. κοινωνιολογίας της Ιστορίας, Παντείου πανεπιστημίου, μουσικολόγος και δικηγόρος, έχει συλλέξει ενδιαφέροντα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία η ρίζα του  είναι: Qurabiya στα Αζέρικα, Kurabiye, στα Τούρκικα και φυσικά Κουραμπιές στα ελληνικά, που στην κυριολεξία σημαίνει Kuru = ξηρό, biye = μπισκότο.

Ωστόσο, η ονομασία μπισκότο καθιερώθηκε στον Mεσαίωνα, ετυμολογικά προερχόμενη από το λατινογενές bis-cuit, που σημαίνει ψημένο δύο φορές (στα αρχαία ελληνικά λεγόταν δί-πυρον), ως τεχνική ψησίματος για να μην «χαλάει» εύκολα ο άρτος, κυρίως των στρατιωτών και των ναυτικών.

Στα σύγχρονα ιταλικά, η λέξη είναι biscotto (τo cookies έχει φλαμανδική / ολλανδική προέλευση που πέρασε στην αγγλική γλώσσα). Το λατινικό bis-cuit διαδόθηκε μέσω των Βενετών εμπόρων και στην Ασία, όπου καθιερώθηκε ως παραφθορά της λατινικής λέξης, σε biya/biye, οπότε συνδέθηκε με το δικό τους Qura /Kuru (ξηρό) και έδωσε τη νέα μικτή (λατινο-ανατολίτικη) λέξη Qurabiya / Kurabiye, η οποία με αντιδάνεια ξαναγύρισε στη δύση και ελληνοποιημένη πλέον έδωσε το «κουραμπιές» με την έννοια του ξηρού μπισκότου, που διανθίστηκε με αμύγδαλα, ζάχαρη άχνη κ.λπ.